Een gezonde relatie met verslaving

Ik heb ooit een lange discussie gehad met een boeddhist in Thailand. Het ging over onthechting, en over hoe de mensen daar eigenlijk zo min mogelijk afhankelijk willen worden van hun bezittingen, en van middelen als drank en drugs. Mijn vraag was of je op die manier niet juist heel veel leuke dingen mist, zoals het eten van een verse mango (die daar op dat moment voor ons op de grond uit een boom was gevallen), of het genot van een fles wijn. Het argument van de boeddhist was dat onthechting niets te maken heeft met ‘je afsluiten voor de wereld’, maar juist met het bewust voelen dat je onderdeel bent van die wereld. 

Toen ik hier op doorvroeg, vertelde hij mij dat spullen en middelen voor heel veel ellende kunnen zorgen. Als je je alleen nog maar tijdelijk gelukkig kunt voelen als je rookt, drinkt, gokt, eet, afvalt, sport, gamet, enzovoort, dan zet je jezelf daarmee helemaal klem. Je laat het middel dan bepalen hoe je je voelt, in plaats van dat je zelf mag voelen wat je voelt.

Nog steeds was ik niet overtuigd. Ik dacht altijd dat boeddhisten vooral vanuit strenge regels leefden, die, zoals bij bijna ieder geloof, van buitenaf zijn opgelegd, in plaats van dat ze uit het hart van de persoon zelf komen. Ik vroeg wat voor hem persoonlijk dan precies de meerwaarde was van onthechting.

Minder nodig hebben om geluk te ervaren 

Hij wees vervolgens naar mijn nieuwe, blinkende horloge, dat ik pas daarvoor van mijn vrouw had gekregen voor mijn verjaardag. Hij zei: ‘Ik vind dat ook een heel mooi horloge, net als jij. Maar wat gebeurt er als je het kwijt raakt, of als je het per ongeluk laat vallen? Ik kan me voorstellen dat je dan flink de pest in hebt, klopt?’ Ik knik, en begin het langzaam te begrijpen. De boeddhist zegt: ‘Als je kijkt naar hoe wij leven, dan zul je merken dat wij helemaal niets hoeven. Het enige dat we nodig hebben, is wat water, een beetje eten en een bed, en zelfs dat hoeft niet eens iedere dag. Het probleem met het verzamelen van spullen en het gebruik van middelen, is dat je er vervolgens afhankelijk van wordt. En bovendien gaat dat ten koste van het contact met jezelf en de wereld om je heen.’

Ik voelde op dat moment dat ook mijn drankgebruik op die manier in de weg stond van mijn geluk in het hier en nu. Doordat ik steeds maar weer bezig was met het vermijden en controleren van mijn gevoelens van angst, verveling en somberheid, liep ik voorbij aan het leven zelf. Ook wanneer ik niet dronk, was ik in gedachten vaak al bezig met de wijn die ik dan in het weekend mocht drinken. Ik was dus niet vrij, maar afhankelijk.

Binnen de traditionele psychologie wordt het hebben van een verslaving vaak gezien als een ziekte, of als iets dat afwijkt van een bepaalde norm: je neemt te veel van een bepaald middel, en dat is niet goed. Vervolgens word je als cliënt meestal in een zelfcontrole-programma gezet, waarbij je het gebruik moet afbouwen, en waarbij je het monster van je verslaving moet bevechten met alternatieve rationele gedachten.

De terugvalcijfers van dit soort behandelingen zijn alarmerend, en dus zou je in positieve zin kunnen zeggen dat er binnen dit vakgebied nog veel te halen valt.

Jij bepaalt de norm en wat gezond is 

De vraag is wat mij betreft niet of je voldoet aan een door ons hulpverleners bedacht criterium voor verslaving. De belangrijkste vraag is wat jouw persoonlijke relatie is met eten, drank, drugs, games, seks, je werk of andere dingen die je een goed gevoel geven, of je voelt dat je daarin wellicht net iets te ver bent doorgeschoten, en: of je in dat geval bereid bent om iets nieuws uit te proberen. Het gaat er mij dus (bijvoorbeeld) niet om of je volgens de norm te veel drinkt, maar of je zelf iets zou willen veranderen aan je relatie met alcohol.

Vervolgens is het natuurlijk vooral belangrijk dat je technieken gaat gebruiken die je ook echt, daadwerkelijk op weg zullen helpen om je nieuwe gedrag ook op de lange termijn vol te kunnen houden. Je zult merken dat ik hierin een nogal controversiële visie heb op wat je beter wel, en vooral ook; op wat je beter níet kunt doen. Ik hoop dat je bereid bent om deze technieken eerst zelf uit te proberen, voordat je ze verwerpt. Wie weet ontdek je dan dat je in de basis al veel sterker en vrijer bent dan je nu denkt, en dat je júist in het oog van de storm vrede en rust kunt vinden.

- Deze blogpost is geschreven door auteur Gijs Jansen