Wat is Transactionele Analyse? Uitleg model en voorbeeld

Wanneer gebruik je Transactionele Analyse? Wat is het precies? Stel je de volgende situatie eens voor. Je bent werkzaam in een organisatie waarin het tijdens de teammeetings regelmatig knettert van de spanning. Het gebrek aan effectieve communicatie zorgt voor frustraties, misverstanden en misschien zelfs conflicten. Met negatieve gevolgen voor de samenwerking en de resultaten die jullie neerzetten. De Transactionele Analyse kan dan helpen om inzicht te krijgen in de teamdynamiek en deze te verbeteren.

In deze blog geven we een beschrijving van de Transactionele Analyse met de bekendste modellen. Wil je direct aan de slag met deze theorie? Bekijk dan zeker de boeken van TA-specialist Lieuwe Koopmans: zijn nieuwste uitgave Niemand is een eiland en het geliefde Dit ben ik! en Dit zijn wij!. Deze Transactionele Analyse boeken bieden je inzichten, praktische handvatten en waardevolle voorbeelden.

Transactionele Analyse uitleg

Het boek Dit ben ik! omschrijft Transactionele Analyse, kortweg TA of TA analyse, als een stroming binnen de humanistische psychologie. Tegelijkertijd is TA een persoonlijkheidstheorie en een communicatiemodel. Eric Berne was in de jaren vijftig en zestig grondlegger van deze stroming, die zich richt op het vermogen van mensen om te groeien.

De theorie van Berne bestaat uit verschillende componenten. Samen vormen ze een holistisch geheel om gedrag, communicatie en relaties inzichtelijk te maken. De meest bekende modellen zijn ‘Ik ben ok, jij bent ok’, de Ego-posities en de Dramadriehoek.

Ik ben OK, jij bent OK, wij zijn allemaal OK!

Dit component gaat over het hebben van een positieve mindset. De manier waarop we in het leven staan heeft immers invloed op onze communicatie en gedrag. En dus ook op onze interactie met anderen.

Iedereen is in de basis goed: We maken allemaal fouten, maar we moeten onszelf en anderen positief blijven behandelen. Fouten maken is menselijk.

Je kunt zelf nadenken: Vertrouw op je eigen capaciteiten. Als we ervan uitgaan dat iedereen kan leren en evolueren, kunnen we samen naar oplossingen zoeken.

Iedereen kan veranderen: Door inzicht te krijgen in ons gedrag, kunnen we bewuste keuzes maken en ons gedrag aanpassen.

De Ego-posities binnen Transactionele Analyse:

Onze reacties en gedragingen worden vaak bepaald door diepgewortelde egotoestanden. We bouwen ze al van jongs af aan op, gebaseerd op de ervaringen in ons leven. Wanneer we nieuwe ervaringen aangaan, reageren we vanuit deze oude ingesleten patronen. Soms gebeurt dat bewust, maar meestal onbewust. 

De Ouder Egotoestand: Dit is gedrag dat we hebben geleerd van onze ouders of ouderfiguren uit onze omgeving. Denk aan een oom of tante, de juf op school of je voetbaltrainer. Simpel gezegd zijn het de normen en waarden die we in onze jeugd hebben meegekregen en die we uitdragen. 

De Volwassen Egotoestand: Daarmee zijn we in staat om rationeel te denken en actie te ondernemen. Het opereert in het heden en toont empathie, geduld en interesse in anderen.

De Kind Egotoestand: Ook de Kind Egotoestand ontwikkelen we op basis van onze eigen ervaringen en heeft haar roots, net als de Ouder Egotoestand, in onze geschiedenis. Je herkent de Kind Egotoestand aan emotionele reacties op wat er in het hier en nu gebeurt. Deze zijn te positief of te negatief.

Het model van de Dramadriehoek

In de Dramadriehoek ontstaat onbewust negatief gedrag onder de deelnemers. Binnen deze driehoek hebben we drie rollen:

De Aanklager: Hij bekritiseert anderen en denkt vaak beter te weten.

Het Slachtoffer: Ze voelt zich hulpeloos en denkt dat ze de situatie waarschijnlijk verkeerd heeft aangepakt.

De Redder: Hij probeert het team te redden met zijn briljante oplossingen of overdreven zorg, omdat hij denkt dat ze het anders niet kunnen.

Deze rollen zijn gebaseerd op ongelijkheid en kunnen ook relevant zijn bij situaties van pestgedrag, waarin niemand verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar eigen gedrag. Vanuit TA kan je dit veranderen door meer bewustheid, spontaniteit en verbinding (intimiteit) te creëren binnen het team.

Een voorbeeld van Transactionele analyse in actie

Met behulp van bovenstaande kennis kunnen we al wat oefenen met TA. Onderstaand voorbeeld schetst spanningen binnen een team. Lees mee en ontdek hoe een eerste reactie van mensen veel onthult over wie ze zijn en hoe ze op situaties reageren.

Het begon allemaal met een dramatische roddel op het werk. Al snel haalden we koffie om erover te praten. Maar wat oorspronkelijk bedoeld was als een korte bijeenkomst, mondde uit in lichte paniek bij de een, een actielijst bij de ander en passief agressief gedrag bij weer iemand anders.

Situatie 1: Collega Bernie werd stil en dacht: ‘Help, ik durf niets te zeggen, want dan denken ze misschien dat de roddel door mij is gestart.’

Situatie 2: Jordi ging na de bijeenkomst direct op onderzoek uit en begon een kleine risicoanalyse. ‘Hoe moeten we als team reageren als er iets ernstigs aan de hand is? Ik moet ervoor zorgen dat we allemaal op één lijn zitten als de pleuris uitbreekt!’

Situatie 3: Berend reageerde lacherig: ‘We zien wel wat er gebeurt. De persoon van wie de roddel komt, verzint wel vaker dingen ter plekke.’ Berend besloot om voortaan niet meer aan te sluiten bij dit soort vergaderingen, want die leiden toch nergens toe.

De drie collega’s bevinden zich duidelijk in de dramadriehoek.

Oefening: Kun je proberen te identificeren welke egotoestanden bij het gedrag van de collega’s passen?

Oefening: Denk je dat Bernie, in combinatie met de andere egotoestanden van haar collega’s, anders had kunnen reageren?

Gelukkig is een plottwist nog mogelijk. De sleutel ligt in zelfreflectie en begrip voor hoe je eigen gedrag anderen beïnvloedt. Vraag anderen om feedback: ‘Hoe vond je mijn reactie op de roddel? Wat had ik anders kunnen doen?’ Jordi had bijvoorbeeld kunnen vragen of er behoefte was aan een risicoanalyse. Bernie zou misschien wel verantwoordelijk kunnen zijn voor het begin van de roddel, maar dat betekent niet dat ze geen waardevolle inzichten heeft. Ook Berend had vooroordelen over de roddelverspreider, waardoor hij niet openstond voor mogelijke signalen van anderen.

In welke situaties gebruik je TA?

Transactionele Analyse is ontzettend waardevol om menselijk gedrag en communicatie te begrijpen en te verbeteren. In dit blog hebben we TA gebruikt om de interactie binnen een team te onderzoeken. Maar er zijn nog zoveel meer situaties waarbij je TA zou kunnen inzetten, zowel op professioneel als persoonlijk vlak. Wereldwijd wordt de theorie toegepast in bijvoorbeeld coaching, persoonlijke ontwikkeling, teamontwikkeling, leiderschapstraining, onderwijs en conflicthantering.

Boeken over Transactionele Analyse

Wil je meer weten over TA? Of wil je direct zelf aan de slag? Als je jezelf of je team echt beter wilt leren kennen en dieper in de TA-theorie wilt duiken, dan zijn de Transactionele Analyse boeken van TA-specialist Lieuwe Koopmans absolute aanraders. Bekijk zijn nieuwste boek Niemand is een eiland of het geliefde Dit ben ik! en Dit zijn wij!.

Deze blog is geschreven door Yvette Wolterman