Recensie: ontdek Het ACT Basisboek

Doordat ACT momenteel ‘hot’ is, zijn er veel boeken te koop over ACT, zowel voor de ‘gewone’ consument als voor de professional die zich in ACT wil bekwamen. Als je je als professional wilt ontwikkelen in ACT, is er nu ook Het ACT Basisboek geschreven door Gijs Jansen. De vraag is natuurlijk waarom je voor dit boek zou kiezen. Wat maakt het boek interessant, en hoe verhoudt dit boek zich tot andere boeken van Gijs Jansen, zoals Time to ACT en How to ACT?

Een diepgaande verkenning van acceptance and commitment therapy

Acceptance and Commitment Therapy (ACT) – een van oorsprong Amerikaanse methode - is sterk in opmars in Nederland. ACT heeft als doel om cliënten psychologisch flexibeler te maken. Want, zo stelt het gedachtegoed achter ACT: daar gaat het vaak mis. Mensen zijn bang om het leven ten volle te ervaren en proberen de pijn die bij het leven hoort te vermijden en onder controle te houden. ACT helpt cliënten meer mee te bewegen met de nare en mooie aspecten van het leven. Cliënten leren minder te leven vanuit angst en meer vanuit hun waarden.

ACT kan worden geschaard onder de noemer ‘derde generatie cognitieve gedragstherapieën’, waaronder ook bijvoorbeeld Dialectische Gedragstherapie, Mindfulness Based Cognitieve Therapie en Integrative Behavioral Couple Therapy vallen. Tal van wetenschappelijke onderzoeken tonen aan dat ACT effectief is in het verminderen van allerlei psychische problemen en in het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Een stevig figuur

Van de auteur kan in elk geval worden gesteld dat deze verstand van zaken heeft. Gijs Jansen is psycholoog en een van de eersten die ACT in Nederland introduceerde en hulpverleners warm maakte voor deze methode. Hij werkt al jarenlang samen met Steven Hayes (grondlegger van ACT), maar ook met andere wetenschappers en professionals uit de praktijk. Dat maakt hem ‘stevig’: als hulpverlener die met beide benen in de klei staat en tegelijkertijd de wetenschap niet schuwt.

Als schrijver kan hij er ook wat van. Gijs Jansen heeft al verschillende boeken voor professionals en consumenten geschreven die, net zoals Het ACT Basisboek, vlot lezen.

Inhoud van het boek

Het ACT Basisboek bestaat uit 3 onderdelen. In het eerste deel beschrijft de auteur kort de geschiedenis van de psychologie tot nu toe en het ontstaan van ACT binnen die tijdslijn. Ook worden de theorie achter ACT en de zeven psychologische veranderingsprocessen beschreven die ACT bij cliënten stimuleert: creatieve hulpeloosheid, acceptatie en bereidheid, defusie, mindfulness, het aangaan van een milde relatie met jezelf, het erkennen van waarden en toegewijd handelen.

In het tweede deel van het boek wordt een behandelprogramma beschreven, bestaande uit een intake en 7 sessies. Per sessie krijgt de lezer concrete handvatten voor het vormgeven van de sessie, in de vorm van uitleg, oefeningen en metaforen. Het derde deel van het boek bevat een verdieping van bepaalde thema’s, zoals het verkorten van het aantal sessies, de toepassing van ACT bij problemen zoals rouw, angst, depressie en trauma (met concrete oefeningen!) en werpt een blik op nieuwe ontwikkelingen op het gebied van ACT. En zo is het boek weer rond: van geschiedenis tot toekomst en alles daartussenin. Het boek bevat daarbij vele illustraties, bijna allemaal metaforen die tijdens de hulpverlening kunnen worden gebruikt.

Overlap en verschillen

Veel metaforen, oefeningen en inzichten uit Het ACT Basisboek zijn terug te vinden in eerder werk van de auteur, zoals Time to ACT. Klassiekers die bijvoorbeeld terugkomen zijn de MELK-oefening, de pistoolmetafoor en de Valued Living Questionnaire. Maar het boek bevat ook veel nieuwe inzichten en metaforen, zoals de metafoor van het te strakke pak waardoor we amper nog adem kunnen halen (als vergelijking voor de beklemming die ontstaat door het versmelten met opvattingen).

Nieuwe, interessante en zeer leerzame toevoegingen zijn ook de vele dialogen waarin therapeut en cliënt een gesprek voeren. De letterlijke citaten helpen de lezer zijn vocabulaire uit te breiden en uitspraken te gebruiken die niet vanzelf zouden komen maar wel veel impact kunnen hebben in een sessie. Boeiende uitspraken zijn bijvoorbeeld (hoewel dit voor elke lezer anders kan zijn): ‘Wiens leven is het eigenlijk?’ en: ‘En als we het dan toch over dat grote, bemoeizuchtige ding op je nek hebben: zou je kunnen zeggen dat je hoofd soms aanvoelt als een iets te grote helm, die daardoor vaak over je ogen zakt en je de realiteit niet meer ziet?’

Ook behandelt het boek een aantal nieuwe onderwerpen waar hulpverleners vroeg of laat mee te maken krijgen. Dit gebeurt onder andere in de vorm van 5 vragen na elke van de 7 sessies. Vragen zijn bijvoorbeeld: ‘Mag je ook 2 of meer namen bedenken voor je verstand?’ ‘Kan je ook te mindful zijn?’ en: ‘Wat doe je als iemand echt niet in beweging komt?’ In relatie tot dit laatste spreekt de auteur bijvoorbeeld over de relatief comfortabele slachtofferrol. Cliënten in die positie stellen belangrijke beslissingen uit, niet omdat ze een probleem hebben maar omdat ze profijt halen uit het probleem.

Een leuke extra is dat dit boek verschillende QR-codes bevat, waaronder een die de lezer een maand lang gratis toegang geeft tot de ACT Guide App. Deze app bevat een schat aan webinars, filmpjes en oefeningen voor cliënten (meer dan 500!), die gratis kunnen worden bekeken en/of gedownload.

Integratie en evolutie

Al met al valt Basisboek ACT nog het beste te zien als een integratie van de belangrijkste inzichten uit eerdere boeken van Gijs Jansen voor professionals mét daar overheen een spicy saus van nieuwe  kennis en ervaringen die de auteur de laatste 10 jaar opdeed. Eerder vertelde en nieuwe inzichten vinden elkaar in dit boek en zorgen voor een verdere evolutie van het werk van de auteur.  In die zin is Basisboek ACT het meest complete werk van Gijs Jansen tot nu toe. Het laat zien hoe de auteur zelf gegroeid is als professional en hier profiteert de lezer volop van, onder andere door de QR-codes. Voor de lezer die zich wil scholen in ACT zou ik geen beter werk weten dat zó lekker leest.

Dr. Pieternel Dijkstra is sociaal psycholoog, ACT-coach en relatietherapeut. Daarnaast doet ze wetenschappelijk onderzoek, schrijft ze boeken en geeft ze les aan hulpverleners, onder andere in ACT en IBCT. Zie: www.pieterneldijkstra.nl, www.psycholooggroningenstad.nl en www.ibt-academie.nl.