Soms sleept een conflict tussen twee mensen al zo lang, dat niemand nog weet hoe het ooit is begonnen. Zonde, zeggen mediators Dave Niks en Ingemar Francisca. Gelukkig is het nooit te laat voor verzoening. ‘Je kunt altijd de eerste stap zetten om elkaar terug te vinden.’

Conflicten met naasten hakken er behoorlijk in, en toch komen ze vaak voor. Zo heeft meer dan de helft van de Nederlanders geen contact meer met een of meer familieleden, voornamelijk broers en zussen. Dat blijkt uit de familiemonitor van Netwerk Notarissen (2016) onder meer dan 1300 personen. Volgens driekwart is de breuk onherstelbaar. Dat komt doordat een ruzie in familieverband doorgaans heel moeilijk te ontrafelen is, zegt familiepsycholoog Dave Niks. ‘Het voert ver terug, soms tot in de vroegste jeugd en zit vastgeroest in oude patronen. Keer op keer laten mensen anderen over hun grenzen gaan, en als het één keer te vaak gebeurt, kan het heftig exploderen. Om dan weer nader tot elkaar te komen is er een lange weg te gaan.’ Maar al is een verzoening hard werken, het is de moeite waard, weet de psycholoog. Een familieconflict blijft namelijk knagen, al zie je elkaar nooit meer. Niks: ‘Een bloedband kun je nooit echt verbreken. Je moeder blijft je moeder en je broer je broer.’

Ook ‘verzoenexpert’ en mediator Ingemar Francisca heeft vaak gezien hoe conflicten tussen familieleden nog lang hun verwoestende werking kunnen hebben. Omdat je toch met elkaar verbonden blijft, ettert de onmin door. ‘En dat is slecht voor je gezondheid’, zegt Francisca. ‘Met conflicten blijven rondlopen kost bakken tijd en energie. Je boosheid moet immers worden onderhouden. Je moet er elke dag naartoe om haar te voeden, om je verbittering te koesteren en jezelf ervan te overtuigen dat het allemaal niet aan jou ligt. Maar zo breng je jezelf mentale én fysieke schade toe. Je belandt in een vicieuze cirkel van woede, wrok, slapeloze nachten, stress, een hoge bloeddruk, depressiviteit en nog meer woede en wrok.’ Dat heeft veel negatieve impact op de ruziemakers zelf, maar ook op hun directe omgeving. Nog pijnlijker wordt het wanneer er kinderen bij betrokken zijn, zoals bij een vechtscheiding. In zo’n geval is een verzoening, op welke manier dan ook, van levensbelang.

HET PAD NAAR VERGEVING

Mits de relatie waardevol genoeg voor je is, is het dus belangrijk om het pad naar vergeving in te slaan. Maar de manier waarop we op ruzie reageren, staat dat vaak in de weg. ‘De een verzuurt en trekt alles in het negatieve, de ander reageert gelaten, alsof het hem niets doet’, zegt Niks. ‘Maar ook die laconieke houding is een zelfbeschermingsmechanisme: een manier om door te kunnen met je leven, zónder aan de bak te hoeven.’ Liever dan de eerste stap naar de ander te zetten graven mensen zich jarenlang in in hun pijn, ziet de psycholoog. Alles om maar niet de confrontatie te hoeven aangaan, en vooral: niet in de spiegel te hoeven kijken. Want voor verzoening is allereerst zelfreflectie nodig; je moet over je eigen schaduw durven stappen. Niks: ‘In een tv-programma als Het familiediner ziet zo’n hereniging er romantisch uit. Mensen vallen snikkend in elkaars armen, Bert van Leeuwen geeft hun te eten – eind goed, al goed. Maar de praktijk is weerbarstig. Verzoening is een heel proces, dat wordt belemmerd door trots, ego, schuld, schaamte en diepe gekwetstheid. Voordat je eventueel aan vergeving toekomt, moet je daar allemaal doorheen.’ Bereid zijn tot bewustwording, dat is de eerste stap, zegt ook Francisca. Maar soms lijken mensen wel verslaafd aan hun rancune. ‘Als verzoener vraag ik dan: “Wat is de winst van in je boosheid blijven zitten? Van alsmaar in je hoofd datzelfde gesprek te voeren? En wat denk je te verliezen wanneer je wél met je verhaal naar buiten komt?” Ik nodig mensen uit tot zelfonderzoek – er is tenslotte ook iemand boos op hén. Geen van de partijen gaat helemaal vrijuit: daarnaar moet je durven kijken. Pas dan kun je uit je slachtofferschap en je kindrol stappen en volwassen gedrag gaan vertonen.’

‘Je kunt de scherven wel lijmen, maar je blijft de naden zien’

HAND IN EIGEN BOEZEM

De hand in eigen boezem steken dus – wie een conflict wil oplossen, ontkomt er niet aan. Wat heb jij zelf gedaan of gezegd dat de ander gekwetst kan hebben? Ook al was dat misschien niet je opzet? ‘Twee personen kunnen een en dezelfde gebeurtenis totaal anders interpreteren’, legt Niks uit. ‘In mijn praktijk zie ik mensen vaak oprecht verbaasd zijn over hoe de ander iets heeft beleefd. “Maar zó heb ik dat toch niet bedoeld!” zeggen ze dan. Soms weten ze niet eens dat de ander überhaupt gekwetst is. Samen kun je dan gaan kijken of er ruimte is om de knoop te ontwarren. Wat is er precies gebeurd, welke emoties zitten er dwars? Een mediator of psycholoog kan daarbij helpen. Die zorgt dat iedereen zijn zegje kan doen in een veilige situatie en pelt de ui laagje voor laagje af.’ Waar het om gaat, is dat je de strijdbijl begraaft. ‘Ook dát is verzoening’, zegt Francisca. ‘Als je besluit je wrok los te laten, de intentie hebt om uit oude patronen te stappen en de ander te accepteren zoals die is, zet je al veel in beweging.’ Heb je de ruzie bijgelegd, dan hoef je niet ineens beste maatjes te zijn, wil de verzoenexpert maar zeggen. Sterker nog: al is de hereniging nog zo geslaagd, de relatie wordt nooit meer zoals die was. ‘Je kunt de scherven wel lijmen, maar je blijft de naden zien’, aldus Francisca. Niks onderschrijft dat: ‘De onbevangenheid is weg. Er is veel gebeurd, het vertrouwen zal weer moeten groeien.’ Wel is het zo dat de kans op daadwerkelijke verzoening toeneemt naarmate die sneller tot stand komt. Wie direct na een conflict toenadering zoekt, voorkomt al te veel ruis op de lijn en laat de boel het minst escaleren. Maar doe dat ook weer niet té snel, waarschuwt Francisca. ‘Eerst moet de emotie eruit. Ga sporten, schrijven, wandelen, wat jou ook maar kalmeert. Pas daarna kun je het gesprek aangaan.’ Ook een no go: je gal spuien of je gelijk gaan halen via mails of appjes. Met dergelijk verontwaardigd eenrichtingsverkeer overtuig je de ander niet.

JE VERLIES NEMEN

Het kan ook zo zijn dat de een het wil bijleggen, maar op onwil van de ander stuit.

Margreet (51, niet haar echte naam) weet daar helaas alles van. Ze is al een paar jaar gebrouilleerd met haar vader: een moeilijke, dominante man op wie al haar verzoeningspogingen stuklopen. ‘Wat ik ook doe, ik krijg de kous op mijn kop, en nu heb ik het maar opgegeven’, vertelt ze. ‘Ik ben er klaar mee om neergesabeld en genegeerd te worden. Dat ik nooit warmte zal krijgen van deze man, probeer ik te accepteren. Dat lukt meestal wel, maar het verdriet blijft. Want het is toch armoe, geen contact hebben met je vader.’ Zichzelf neemt Margreet niks kwalijk. ‘Ik heb op allerlei manieren toenadering gezocht en water bij de wijn gedaan, maar het moet wel van twee kanten komen. “Als je me nodig hebt, dan ben ik er”, was mijn laatste bericht aan mijn bejaarde vader. Ik heb mijn best gedaan. ’En meer kun je niet doen, bevestigt Niks. ‘Soms zit er niets anders op dan los te laten en je bij de situatie neer te leggen. Dat de ander ook tot inzicht komt, kun je niet forceren. In plaats van te hopen tegen beter weten in moet je je verlies dan nemen.’ Daalt dat besef echt in, dan kom je óók tot een vorm van verzoening, vervolgt de psycholoog. ‘Dan kun je met meer zachtheid naar de ander gaan kijken. Er ontstaat ruimte om bijvoorbeeld je vader niet langer te zien als de man die jou het leven zuur maakt, maar als iemand met zijn eigen beschadigingen, die simpelweg niet meer te bieden heeft.’ Daarna breekt het moment aan om op een waardige manier afscheid te nemen, aldus verzoenexpert Francisca. ‘Je stelt vast dat de breuk niet kan worden gelijmd en gaat vervolgens je eigen weg. Dat kun je doen met een ritueel. Zoek een symbool, bijvoorbeeld een steen, ga naar het bos en begraaf hem. Zo sluit je het af in vrede en kun je verder.’ Dat ‘verder kunnen’ is de belangrijkste winst van verzoening: vaak pakken de mensen de draad van hun leven pas weer op als ze het conflict hebben losgelaten. Francisca: ‘Ze ontdoen zich van al die negatieve ballast, kunnen weer ademhalen, krijgen weer perspectief. Je ziet dat bijvoorbeeld ook bij vrouwen die hun verkrachter vergeven. Ze verzoenen zich niet met de dader, maar met hetgeen hun is aangedaan, en kunnen eindelijk door met hun leven.’

‘Dat de ander óók tot inzicht komt, kun je niet forceren’

‘WAT BEN JE TOCH EEN TRUT’

Is verzoening altijd mogelijk? Ja, denken de deskundigen. Ook na twintig jaar, mits de trots opzij wordt gezet. Francisca: ‘Als de wonderwoorden “het spijt me” eenmaal zijn gezegd, kun je samen een nieuw hoofdstuk gaan schrijven. Maar het blijft hard werken. Om niet weer op het punt te komen waar het misging, is het goed om afspraken te maken. Hoe vul je de relatie voortaan in? Hoe vaak wil je elkaar zien? Hoe geef je je grenzen aan?’ Niks: ‘Soms lopen conflicten al zo lang, dat niemand nog weet waar het eigenlijk om ging. Eeuwig zonde van al die jaren. Maar zelfs dan kun je de eerste stap zetten om elkaar terug te vinden, voorzichtig weer verbinding te zoeken en de wond te laten helen. Tot het punt dat je elkaar beetpakt en zegt: “Wat ben je toch een trut of klootzak.” Gevolgd door: “Ik hou van je.”’